Impact

De impact op circulariteit is groot. Dit heeft de pilot ook onderstreept. Het is mogelijk gebleken liggers hoogwaardig her te gebruiken voor de functie waarvoor ze vervaardigd zijn. De impact wordt minder als de liggers ingekort worden en als niet alle liggers uit een donor viaduct hergebruikt kunnen worden.

Meer info

In de uitvraag van het A1: vervanging viaduct Hoog Burel is met een EMVI-score de MKI-waarde van de oplossing mede beoordeeld. Door het toepassen van herbruikbare liggers is aan de ambitie m.b.t. de MKI-besparing ruimschoots voldaan. De MKI wordt per ligger met 73% gereduceerd en de CO2 met 97%^[1]. Ter vergelijking is tabel 1 opgenomen, waarbij op basis van de case in het haalbaarheidsonderzoek^[2] werd uitgegaan van besparing MKI per ligger met 73% reductie en de CO2 met 87% reductie. Wat allemaal grote besparingen betreffen.

Tabel 1 Besparing MKI en CO2 op basis van Case fase 1

Besparing o.b.v. case	Hergebruik heel viaduct	Hergebruik bovenbouw	Hergebruik ligger+druklaag	Hergebruik ligger alleen	Per viaduct	Per jaar (10 viaducten)
MKI-besparing	40%	49%	61%	73%	€29.460	€294.600
CO2-besparing	45%	57%	72%	87%	331 ton	3310 ton
Abiotische grondstoffen besparing	48%	58%	73%	93%	0,3 kg	3 kg

Onderstaande berekening gaat over de pilot uit dit eindrapport: het hergebruik van prefab betonnen liggers in de buitenste velden van het viaduct Hoog Burel over de A1 nabij Apeldoorn. De MKI-berekening die is opgesteld is een vergelijkende berekening om het verschil tussen de toepassing van primaire liggers en hergebruikte liggers in MKI en CO2 inzichtelijk te maken. Dit geldt in het bijzonder voor:

De scope
De rekenregels

De scope beperkt zich tot de liggers. Het verschil tussen de varianten beperkt zicht tot de liggers in de buitenste velden; daarom wordt het verschil daartussen inzichtelijk gemaakt.

Voor de vergelijking wordt de impact berekend alsof de buitenste velden uitgevoerd worden met nieuwe liggers. Het volume van de liggers is 80m3. Voor nieuwe liggers geldt dat deze worden geproduceerd in een fabriek, worden getransporteerd naar het werk. Hiervoor zijn de items ‘Betonmortel C60/75 (CEMI-CEMIII)’ en ‘wapening’ uit de NMD gehanteerd. De totale MKI komt uit op €4.602 en de CO2-emissie bedraagt 47.746 kg.

Bij bestaande liggers komt het demonteren en de halve transportafstand van oud naar nieuw ten laste van het eerste leven. De secundaire liggers zijn vrij van milieulast.

De milieu impact van het op maat zagen van de liggers (16 uur) en gaten boren (10 uur) en de halve transportafstand van oud naar nieuw (is 195 tonkm op basis van 80m3 en 2.437 kg/m3 en de MKI op basis van een transportafstand van 76,5 km) komt ten laste van het tweede leven. De totale MKI komt uit op €1.241 en de CO2-emissie bedraagt 1.569 kg.

De verder uitwerking van tabel 2 is weergeven in bijlage 12a.

Tabel 2 Besparing MKI en CO2 op basis van pilot project viaduct A1-Hoog Burel fase 2

Vergelijk MKI-waarde en CO2-emissie nieuwe liggers (viaduct Hoog Burel in A1 bij Apeldoorn) met gebruikte liggers (uit A7 bij Groningen)

MKI en CO₂ nieuwe liggers
onderdeel	omschrijving	hoeveelheid	eenheid	MKI/ eenheid	CO₂	Σ MKI	Σ CO₂
onderdeel	omschrijving	hoeveelheid	eenheid	(€)	(kg CO2-eq/ton)	(€)	(kg CO2-eq/ton)
prefab ligger	Betonmortel C60/75 (CEMI-CEMIII)	80	m3	38.45	395.82	3,076	31,666
	Voorspanstaal	4	ton	115.14	1,192.73	491	5,086
	Wapening	10	ton	106.24	1,128.33	1,035	10,994
Totaal						4,602	47,746

MKI en CO₂ hergebruikte liggers (benadering op basis van activiteiten)
onderdeel	omschrijving	hoeveelheid	eenheid	MKI/ eenheid	CO₂	Σ MKI	Σ CO₂
onderdeel	omschrijving	hoeveelheid	eenheid	(€)	(kg CO2-eq/ton)	(€)	(kg CO2-eq/ton)
prefab ligger	vrij van milieulast	80	m3	0,00	0,00	0	0

transport	Transport bulk (over de weg)	195	tonkm	5.78	2.49	1,126	485
zagen beton	Compr. diesel 3.5-10.0 m3/min	16	h	4.48	42.34	72	677
boren beton	Compr. diesel 3.5-10.0 m3/min	10	h	4.48	42.34	43	406
Totaal						1,241	1,569


	Reductie MKI hergebruik ten opzichte van nieuw					3,361
	Reductie kg CO₂-eq hergebruik ten opzichte van nieuw						46.177

Voor beide berekeningen zijn dezelfde rekenregels aangehouden die golden bij de aanbesteding van het ontwerp en de realisatie van viaduct Hoog Burel.

Protocol berekenen en aantonen MKI-waarde, versie 2.2.C d.d. 13 mei 2020;
DuboCalc versie 5.1.1;
Nationale Milieudatabase versie NMD versie 2.3;
Voor categorie 1 data: Bepalingsmethode versie Bepalingsmethode ‘Milieuprestatie Gebouwen en GWW-werken’ versie 3.0, januari 2019, met wijzigingsblad d.d. 1 juli 2019 en wijzigingsblad d.d. januari 2020 (ecoinvent 3.5);
Voor categorie 1 data: EcoInvent database versie Zie wijzigingsblad d.d. januari 2020 (ecoinvent 3.5).

Op basis van deze vergelijkende berekening is met het hergebruik van liggers de MKI gereduceerd met €3.361 en de CO2 met 46.177 kg.

Het is verleidelijk om deze uitkosten als standaard te hanteren of op grotere schaal toe te passen. Daar moet echter zeer zorgvuldig mee worden omgegaan. Het betreft een pilot. De resultaten zijn van toepassing voor de omstandigheden die gelden bij viaduct Hoog Burel en het transport vanuit Groningen. In andere gevallen zal de uitkomst anders zijn. In dit geval betreft de procentuele reductie van de MKI bij hergebruik 73% (3361/4602*100%) en de procentuele reductie van CO2 97% (46.177/47.746*100%).

Wat kan worden geconcludeerd is dat de MKI met hergebruik van liggers wordt gereduceerd en dat de CO2-emissie met hergebruik van liggers significant wordt gereduceerd. Wat niet direct terugkomt in de MKI, is dat het primair grondstoffengebruik aanzienlijk wordt teruggedrongen.

Tabel 3 Vergelijking MKI en CO2 tussen nieuwe en herbruikbare liggers viaduct Hoog Burel

Vergelijking nieuwe en gebruikte liggers	MKI	CO₂
MKI en CO2 nieuwe liggers	4.602	47.746
MKI en CO2 hergebruikte liggers (benadering op basis van activiteiten)	1.241	1.569
Reductie MKI-hergebruik ten opzichte van nieuw	3.361
Reductie Kg CO2-eq hergebruik ten opzichte van nieuw		46.177
Procentuele reductie MKI-hergebruik ten opzichte van nieuw	73%
Procentuele reductie Kg CO2-eq hergebruik ten opzichte van nieuw		97%

Nadere toelichting methode

De MKI-methode is een hulpmiddel en een model om varianten op basis van milieukosten met elkaar te vergelijken. Toepassing van deze methode kent beperkingen. Voor hergebruik liggers is het bijvoorbeeld wenselijk om het demonteren van liggers als duurzaamheidswinst te beoordelen. Met de huidige systematiek wordt dit niet gewaardeerd.

Vanuit Platform CB’23 wil men ook een vergelijkbare basis maken om circulariteit te meten. Hiervoor is in juni ’22 “Leidraad Meten van Circulariteit” versie 3 verschenen ^[3]. Hierin staat vermeld dat: “De meetmethode van Platform CB’23 nog niet volledig is en nog beperkingen kent. Niet alle indicatoren zijn bijvoorbeeld even ver ontwikkeld. Ook laat de meetmethode nog interpretatieruimte en is het lastig om aan de benodigde data te komen. Hoewel de leidraad de vorm heeft van een norm, is het dus nadrukkelijk nog geen norm en voldoet de meetmethode niet aan de eisen die aan normen worden gesteld.” Dit is dus een goede ontwikkeling die echter nog verder gebracht dient te worden. Houdt hiervoor Portal Platform CB’23 (platformcb23.nl) ^[4] in de gaten. Hier werkt de overheid samen met de bouwsector aan een Gemeenschappelijk begrippenkader. Heldere afspraken en Uniforme meetmethodes om in 2030 alleen op circulaire basis aan te besteden.

Als er geen liggers gedemonteerd worden, kunnen deze ook niet meer gemonteerd worden. Dus het demonteren van hoogwaardig herbruikbare materialen moet meer gestimuleerd of voorgeschreven worden.

De meest eenvoudig methode is om varianten te vergelijken op CO₂ reductie. Dit omdat de waarde daarvan ook goed te koppelen is aan de emissiehandel. Deze methode zal hergebruik van liggers stimuleren omdat juist hergebruik van prefabliggers erg goed scoort. Daarnaast is er een ontwikkeling om de waarde van CO₂-eq te laten stijgen in de waardering, zie hiervoor het besluit in provincie Utrecht ^[5], zoals beschreven op pagina 'Interne rekenprijs van minimaal €875,- per ton CO².'

1 Erik Kok - Dura Vermeer, „Vergelijk duurzaamheid nieuwe en gebruikte liggers,” 2022.
2 Royal HaskoningDHV, Vlasman, Dura Vermeer en Haitsma, „Eindrapport fase 1-Haalbaarheidsonderzoek Hergebruik Prefabliggers (HPL) kenmerk BH2830TPRP2102181200,” 15 maart 2021.
3 Platform CB'23, „Meten van circulariteit,” 2022.
4 CB'23, „Platform CB'23,” Platform CB'23, 2023. [Online]. Available: https://platformcb23.nl/.
5 Provincie Utrecht, „Provincie Utrecht gebruikt als eerste overheid in Nederland een eerlijke CO2-prijs,” 18 januari 2023. [Online]. Available: https://www.provincie-utrecht.nl/actueel/nieuws/provincie-utrecht-gebruikt-als-eerste-overheid-nederland-een-eerlijke-co2-prijs.